کشت هنگ به صورت اهلی در هرات
قرارست در سال روان هنگ به صورت اهلی در ولایت هرات از طرف منابع طبیعی زراعت غرض جلوگیری از انقراض این نبات کشت شود:
معلومات کلی هنگ:
نبات هنگ ( هنگ هراتی، خوراکما، کورن کما و آنگرو) با نام علميFerula assa foetida ، از خانواده چتريان نباتي است، به اساس منابع علمی: این نبات علفي، كه تا 6 – 8 و گاهي 10 سال عمر مي نمايد که به صورت وحشی در ولسوالی های کهسان، گلر ان ، شیندند و برخی نقاط دیگر هرات یافت می شود که به صورت اهلی آن تاکنون در هرات کشت نشده است. ساقه این نبات علفی ضخيم، استوانه اي و راست با تعداد زيادی کانال مترشحه در پارانشيم پوست به ارتفاع 1 تا 2 متر كه در انتها به مجموعه‌اي از گلهاي زرد و سفيد مجتمع با گل آذين چتر مركب ختم مي شود. ميوه، دو فندقه قهوه اي تيره يا خرمايي، بيضوي نسبتاً مسطح دارای دو بال و متوسط وزن هزار دانه 10 گرام مي باشد. برگهاي آن با اندازه 15*15 سانتيمتر، متناوب و گاهی مرکب، بدون دمبرگ با شيارها و تقسيمات عميق به رنگ سبز مايل به خاكستري و غبار آلود در قاعده ساقه مي باشد و از سن پنج سالگي به بعد با ايجاد ساقه گل دهنده به مرحله تولیدی مي رود.
ريشه اصلي نبات قطور و مخروطی بوده كه در سال اول به قطر 1 تا 5/1 سانتيمتر رسيده و پس از 4 تا 5 سال به 4 تا 6 سانتيمتر مي رسد.ساقه نبات توسط يك پوست الياف مانندي در برگرفته شده كه جوانه انتهايي را در زمان خواب در زير خاك حفظ مي نمايد. محصول هنگ از بخش اصلي ريشه جمع آوري مي شود. هنگ نباتي خود القاح است اما تا حدودي گرده افشاني توسط حشرات در آن مشاهده شده است.
هنگ شيره حاصل از برش و يا زخم طبيعي يا مصنوعي ريشه و يا مقطع ساقه بوده كه بوي تند گوگردي شبيه به بوي سير متعفن و غير قابل تحمل و طعم زننده دارد. عليرغم استفاده وسيع از آن تاكنون اثر سوء يا احتمال خطري از آن گزارش نشده است. تركيبات مشابه هنگ از نباتات ديگري از قبيل F.alliacea Boiss، F.kumma Boiss، F.kurdica Pol، F.foetida regal،F.rubicaulisبدست مي آيد. از عصاره هنگ به طور عمده به عنوان چاشني در صنايع غذايي به خصوص تهيه انواع سوسس استفاده مي شود.شیره هنگ در سابق ادويه مرسوم رومي ها بوده و امروزه در هند به طور وسيع به عنوان ادويه در تهيه غذاها، انواع ماهي، سبزيجات و انواع سوسس مصرف مي شود. بخش هاي سبز این نبات نيز به عنوان سبزي خورده مي شود. از شیرة نبات علاوه بر مصارف طبی در صنايع عطر سازي استفاده مي شود. درطب قديم از آن در تداوی دستگاه هضمی انسان و مالداری و مبارزه با آفات خاکزی استفاده مي شده است، تاثير ضد تشنج، ضد کرم، رفع امراض عصبی، اشتهاآور، رفع تنبلی روده، رفع درد گرده، تقويت حافظه، ضد روماتيزم، رفع ضررغذای چرب، ضد گرفتگی عضلات و تاثير بر فشار خون از اثرات ديگر هنگ ميباشد.
عمليات برداشت هنگ به سه مرحله تقسيم مي شود: مرحله گرفت يا نشانه گذاری، مرحله تربیه يا سايه اندازی و مرحله داشت. به منظور برداشت در اوايل بهار بته های هنگ شناسايي شده و با گذاشتن قطعه سنگی محل آن نشان گذاری ميشود. در مرحله تربیه خاك قسمت ساقه نبات را كنار زده پس از حذف الياف به كمك خاک نرم چاله را پر و با جهت كاهش اثر باران و نورآفتاب سنگ علامت گذاری می نمايند. پس از 40 روز يعني اواخر ثورساقه از ناحيه سطح زمين قطع، كه با اين عمل شيره خارج و پس از سفت شدن جمع آوري مي شود. برشها عمدتاً به ضخامت 2 تا 3 ميليمتر و عرضي بوده و قبل از انجام برش شيره تجمع يافته بر روي ريشه به كمك قاشقك مخصوص جمع آوري مي گردد. عمده محصول جمع آوري شده معمولاً از برش پنجم به بعد آغاز و بسته به شرايط آب و هوايي و قدرت ريشه 10 تا 16 بار برش زني انجام مي پذيرد. عمل بهره برداري هنگ در هرات 3 ماه تداوم دارد. در اين روش متوسط توليد هر بته 40 گرام و برداشت هر نفر در يك دوره 70 كيلوگرام معادل برداشت 2800 بته برآورد ميگردد. محصول جمع آوري شده پس از اختلاط مجدد با شيره جمع شده از همين نبات با لفاف هاي پلاستيك در جعبه هاي چوبي و پوشيده بسته بندي مي گردد.
مناطق انتشار هنگ: اين نبات در اراضي باير و خشك ماسه اي يا آهكي مناطق گرام آسيا مي رويد. نسل های بومي آن در غرب افغانستان و آن طرف سرحدات( کشور ایران) است.
شرايط اقليمي هنگ: در محدوده ارتفاعي 700 تا 2400 متر در نقاط فوق الذکر رشد و نم خوب دارد.
بارندگي ساليانه 5/90 تا 218 ميليمتر، تغييرات درجه حرارت 5/12- درجه و 47 درجه سانتيگراد، استقرار در تشكيلات آهكي و بافت خاك سبك عموماً سنگريزه اي و تشكيل يافته از واريزه هاي بادبزني با عمق خاك بسيار كم و عمدتاً بيرون زدگي هاي صخره اي،PH قليايي در حدود 8 تا 5/8 از ديگر خصوصیات نموئی اين نبات در مناطق مطالعه شده، محسوب مي گردد. جدول شماره يك نباتان غالب در رويشگاههاي مورد مطالعه نبات هنگ و بافت خاك در اين مناطق را نشان مي دهد.
این نبات از ارزش اقتصادي بالايي برخوردار است و از شيره آن بيش از ۶۰۰ نوع دوا و ۶۰ نوع علفكش به دست مي‌آيد. متاسفانه به علت نبود صنعت تبديل آن به دوا ، اين نبات طبی به صورت خام به سایر کشور ها ارسال و به صورت دوا به افغانستان و حتا به ایران دو باره تورید ميشود.
کشت هنگ به صورت اهلی مي‌توان عایدی معادل يك دوم عاید حاصل از معدن تیل تیر پل را بدست‌آورد و هر كيلوگرام از اين نبات در بازار كشورهاي عربي به قيمت ۱۲دالر به فروش مي‌رسد.
باید متذکر شد که نباتات طبی در زمينه بهره برداري به سه دسته تقسيم مي‌شوند: دسته اول نباتاتی هستند كه بهره‌برداري از آنها به علت ازبين رفتن اصل نبات بومی( انقراض نباتی)، ممنوع است، دسته دوم نباتاتی هستند كه بهره‌برداري از آنها مجاز است و دسته سوم نباتاتی است كه بهره‌برداري از آنها مجاز و مشروط به شرايط و ضوابطي ميباشد كه هنگ از اين دسته است.
براي جلوگيري از انقراض اين نبات و تشيق مردم به كشت آن نیاز است تا وزارت زراعت و آبیاری اقدام به خريد بذر آن از بهره برداران به قيمت مناسب كند و برای بذر اهلی آن در ساحات مناسب تخم جمع آوری شده آن را به صورت رايگان در اختيار كساني كه مايل به كشت آن هستند، قرار دهد.
اتخاذ تدابیر مسلکی در این راستا قدم موثر برای جلوگیری از انقراض نباتات طبی منجمله هنگ، شیرین بویه، زرشک و انواع دیگر نباتات طبی و کسب عاید ملی به خصوص برای مردم زحمت کش حوزة غرب کشور می گردد.
گفتنیست که نبات هنگ پس از هفت سال گل مي‌دهد كه از هر هكتار آن، بين هفتاد تا 100 کیلو شیره بدست میاید.
انجنیر وکیل احمد بارک
کارشناس امور محیط زیستی
این صفحه انترنتی حاوی معلومات محیط زیستی هرات و سایر ولایات افغانستان و مقالات و آثار نوشتاری انجنیر وکیل احمد بارک کارشناس امور محیط زیستی می باشد.